سوزاندن بقایای کشاورزی

در غالب محصولات به خصوص گندم سوزاندن کاه و کلش یک عمل مدیریتی محسوب می شود اما کاه و کلش به عنوان منبع غذایی برای تقویت زمین است که نباید آن را با آتش زدن به هدر داد، بلکه برای حفظ محیط زیست و تقویت خاک باید آن را نگهداری کرد در غیـر ایـن صـورت خـاک در فقـدان آن ضیعف شده و زیان خواهد دید. در اغلب مزارع گنـدم، ذرت و بـرنج بعـد از برداشـت و خشک شدن مزرعه آن را آتش می زنند بخصوص اگر بعد از برداشت ایـن محصـولات بلافاصـله کشـت دیگری در کار باشد که اثار زیستمحیطی ان بخصوص الوده کردن هوای محیط از بین بردن حشـرات مفید و سایرمیکرو ارگانیسم ها مشهود است.

در سالهای اخیر سوزاندن بقایای کشاورزی بحث انگیز بوده است. تحقیقات وسیعی از ۵۰ سال گذشـته بر روی اثر سوزاندن بقایا بر روی عملکرد محصول، خصوصیات خاک و آلودگی محیط زیست انجام شده است. سوزاندن بقایای گندم ممکن است در کوتاه مدت عملکرد را افزایش دهد، امـا ثابـت شـده کـه در بلند مدت به کیفیت ماده آلی خاک خسارت جبران ناپذیری وارد می کند. در یک بررسی کـه بـر روی خاک چرنوزوم در منطقه تولید گندم در روسـیه در طـی سـالهای ۲۰۰۲-۱۹۷۱ انجـام گرفتـه اسـت، حداکثر عملکرد با تیمار برداشت کلش و کود سبز به میزان ۴/۶ تن در هکتار و حداقل عملکرد با تیمار کلش با خاک به میزان ۶/۵ تن در هکتار به دست آمد .

در سال اول آزمایش اختلاف کمی بین تیمارهـا مشاهده گردید، ولی در سالهای بعدی دامنه تفاوت بین تیمار معنی دار شد و اثـر مثبـت کـود سـبز و برداشت کلش و اثرات منفی سوزانیدن کلش و ترکیب کلش با خاک افـزایش یافـت . سـوزانیدن بقایـای گندم اثرات زیانباری بر روی فعالیت بیولوژیکی خاک، خواص شیمیایی خـاک، خـواص فیزیکـی خـاک، عملکرد دانه و آب و هوا و محیط موجودات زنده به جا می گذارد. سوزاندن بقایای گندم موجب می شود که مواد آلی سریعاً به عناصری مانند ازت، فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم مبدل شوند و ایـن عناصـراز طریق شست و شو و فرسایش خاک از دست بروند. یکی دیگر از اثرات مضر سوزاندن بقایا به هم خوردن چرخه زندگی حشرات مفید است. همچنین سوزاندن بقایای گندم باعث از بین رفتن جمعیت میکروبـی خاک، ایجاد فرسایش بادی و آبی و آلودگی محیط زیست می گردد .

به هر حال چنان چه سوزاندن بقایا مرتب انجام شود باعث فرسایش خاک و کـاهش مـواد آلـی آن مـی شود. سوزاندن بقایای گندم ممکن است موجب اثرات نامطلوب دیگری مثل افزایش آلودگی هوا، آلودگی آب، خطرات رانندگی و رنجوری و ناراحتی جمعیت شهرنشین و روستانشین در حـوالی مـزارع سـوخته شده گردد. سوزاندن بقایای گندم به فعالیت میکروارگانیسم ها صدمه و تولید و تکثیر گیاهان و رانـدمان استفاده از نیتروژن را کاهش می دهد.آتش زدن کاه و کلـش گنـدم باعـث کـاهش مـواد آلـی خـاک و همچنین کاهش جمعیت میکروبی خاک و از دست رفتن ازت قابل دسترس مـی گـردد. آتـش سـوزی هایی که در جنگل به طور ناخواسته انجام می گیـرد نیـز موجـب تقلیـل جمعیـت میکروبـی جنگـل و خسارات شدید به محیط طبیعی میکروارگانیسم ها می شود. که این اتفـاق سـالیانه چنـدین بـار بطـور عمدی و اتفاقی درمزارع وجنگلهای استان رخ میدهد.

در بررسی اثر سـوزانیدن بـر روی اراضـی زراعـی نشان داده شد که سوزانیدن بقایا طی سال های متمادی فعالیت بیولوژیک خاک را تدریجًاً کـاهش داد . همچنین بررسی های صورت گرفته در سایر نقاط دنیا نشان داده است که سوزانیدن بقایا باعث می شود که تراکم باکتریهای خاک تا عمق ۵/۲ سانتیمتر حدود ۵۰ درصد تقلیل یافته، ولـی تـراکم قارچهـا بـه میزان کمی کاهش می یابد. به طور کلی سوزاندن در عمق پایین تر از ۵/۲ سـانتیمتری اثـری بـر روی میکروارگانیسم های خاک نداشت، ولی در عمق تا یک سانتیمتری خاک، بعد از سوزانیدن تـراکم قـارچ ها به میزان ۹۵ درصد و تراکم باکتری هـا بـه میـزان ۷۰ درصـد کـاهش یافـت . انـدازه گیـری اثـرات سوزانیدن بر فرسایش خاک مشکل میباشد و ممکن است ۱۰ تا ۱۵ سال وقت گیر باشد. عناصر اصلی غذایی از جمله گوگرد و ازت در اثر سوزانیدن به صورت گازهای فرار از دسترس خارج می شوند.

بعد از کربن، عنصر ازت بیشترین تأثیر را از عمل سوزانیدن دارد. حتی درجه حـرارت ۲۰۰ درجـه سـانتیگراد ممکن است باعث تصعید گاز ازت گردد. بـا یـک بـار سـوزاندن بقایـای مزرعـه ۲۷ درصـد و بـا دو بـار سوزانیدن آن ۷۵ درصد ازت کلش از بین می رود. تا کنون مطالعات دقیقی در مورد اثـر سـوزانیدن بـر روی آفات و بیماری ها انجام نشده است .در زمینه علفهای هرز گزارش شده که سوزانیدن کاه و کلـش گندم تا ۷۹ درصد بذر یولاف وحشی را از میان برده است. آزمایشات مختلف نتایج نشان داد که عملکرد گندم در اراضی شخم خورده نسبت به زمین سوزانیده شده بالاتر بوده است .

سوزاندن مزارع یعنی آتش زدن باقیمانده محصولات برداشت شده، به منظور از بین بردن سـریع کـاه و کلش و جلوگیری از تجمع حشرات و آفات باعث آلودگی هوا می گردد. بـا شـروع آتـش، رطوبـت مـواد تبخیر میشود و دما بالاتر می رود. در دمای بالا واکنشهای شیمیایی رخ مـی دهـد کـه موجـب انتشـار گازهای مختلف می گردد. دود ایجاد شده شامل بخشی از گازهـایی اسـت کـه بـه طـور کامـل سـوخته نشدهاند. این دود حامل مواد شیمیایی گوناگونی مانند دی اکسیدکربن، بخار آب، منواکسـیدکربن، ذرات ریز، هیدروکربنها، اکسیدهاینیتروژن و صدها ترکیب دیگر میباشد که باعث اشکال در تنفس و دیگـر مسائل سلامت، کاهش دید و ایجاد خطرات ترافیکی در جاده ها و مزاحمت برای همسـایگان میگـردد .آلاینده هایی همچون 10PM )ذرات ریز با قطر کمتـر از ۱۰ میکرون ( ۵.2PM.)ذرات ریـز بـا قطـر کمتر از ۵ میکرون(، NOx ) اکسیدهای نیتروژن (، 2SO (دی اکسـیدگوگرد( VOC )ترکیبـات آلـی فرار (، CO)منوکسیدکربن( ناشی از سوزاندن پسماند گندم، ذرت و برنج در مزارع در هوا منتشر شده و باعث آلودگی خاک می گردد.